«Των επί ξένης ορφανοπαίδων ελλήνων» – τα προσφυγόπουλα της επανάστασης του 1821.

Της Χριστίνας Φιλίππα

Ο Ιωάννης Καποδίστριας το 1827 αναγορεύθηκε από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, Κυβερνήτης  της Ελλάδας. Φθάνοντας στο λιμάνι του Αγκώνα μετά από μία μεγάλη  περιοδεία στις πόλεις της Ευρώπης και αναμένοντας  με αγωνία το  πλοίο που θα τον μετέφερε στην Ελλάδα , ένα θέμα τον απασχόλησε σοβαρά κατά τη διάρκεια της σαρανταήμερης  προσμονής για την επιστροφή στην πατρίδα.

Με την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης του 1821 είχε αρχίσει ένα κύμα προσφυγιάς μεγάλου αριθμού ορφανών και πάμπτωχων ελληνόπουλων, είτε ολομόναχα είτε με τις χήρες αποκαμωμένες και ταλαιπωρημένες  μανάδες τους, προσπαθούσαν να σωθούν καταφεύγοντας  προς τα λιμάνια της Ευρώπης. 

Πολλών παιδιών οι πατεράδες ήταν πολεμιστές και ήρωες της επανάστασης όπως ο γιος του ήρωα Μάρκου Μπότσαρη, Δημήτρης, που βρέθηκε στο λιμάνι του Αγκώνα με τη μητέρα του η οποία επέστρεψε στην Ζάκυνθο μετά το θάνατο του Μπότσαρη. 

Αυτά  τα παιδιά τριγύριζαν στο λιμάνι, ρακένδυτα,  «γυμνυτεύοντα»  ζητιανεύοντας, εκτεθειμένα σε πάμπολλους κινδύνους,  όπως είναι επόμενο, καθώς η προσφυγιά δημιουργεί φόβο, τρόμο, αγωνίες και ανάγκες επιβίωσης αλλά και θυμό.  που κάτω από αυτές τις συνθήκες απελπισίας αμέτρητοι κίνδυνοι ελλοχεύουν  και οι άνθρωποι γίνονται  εύκολα αντικείμενο εκμετάλλευσης, πολύ δε περισσότερο τα παιδιά. 

Το Λιβόρνο,  η Μασσαλία, η Τεργέστη, το Φιούμε αλλά κυρίως ο Αγκώνας, που υπήρχε ελληνική παροικία και πριν  την ‘Αλωση, μετατρέπονταν στο  «απάνεμο» λιμάνι  του κάθε απελπισμένου και ξεριζωμένου βιαίως από την πατρώα γή,  ως αναγκαστική διέξοδος σωτηρίας των παιδιών του και της ζωής του. 

Στον Αγκώνα από το 1822  είχε ιδρυθεί σχολείο από την ελληνική κοινότητα καθώς και στη Μασσαλία η εκεί «Φιλανθρωπική εταιρία της Μασσαλίας», το 1826, είχε ιδρύσει «σχολείο των ορφανών» για να περιθάλψει τα παιδιά που έφθαναν στο λιμάνι της πόλης, αλλά ο αριθμός των άπορων ορφανών παιδιών που συνέρρεαν αυξανόταν και το πρόβλημα ωξύνετο.

Ο Καποδίστριας ξεκίνησε ένα μεγάλο αγώνα πανευρωπαϊκό για την επίλυση του προβλήματος των προσφύγων. Αρχικά καταπιάστηκε να λύσει  στον Αγκώνα, που  δέχτηκε το μεγαλύτερο  κύμα προσφύγων, το πρόβλημα με την ελληνική κοινότητα που είχε τρωθεί ο βασικός πυρήνας της, η εκκλησία, που γύρω απ αυτήν συσπειρωνόταν και διαμορφωνόταν μετά την εγκατάσταση η Κοινότητα ή Παροικία. 

Ένας Παλαιολόγος είχε οικοδομήσει εκεί μία ορθόδοξη εκκλησία την Αγία Άννα, για την ελληνική παροικία την οποία ο φανατισμός των τοπικών παπικών την είχαν αφαιρέσει από τους ορθόδοξους και την είχαν δώσει στους «ουνίτες» .

Οι έλληνες της παροικίας αναγκαζόντουσαν να εκτελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στο δεύτερο  όροφο ενός σπιτιού χωρίς άδεια. Μετά από πολλούς αγώνες έκτισαν το 1823 ορθόδοξη εκκλησία δισυπόστατη της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Σπυρίδωνα.

Όμως η  παπική εκκλησία συνέχιζε να μην είναι ευμενώς διακείμενη προς αυτούς. Αφού με δεινή  διπλωματική ικανότητα προσέγγισε πρώτα από τον  Αγκώνα με επιστολές τον πάπα Λέοντα ΙΒ΄ και εξασφάλισε την υποστήριξή του άρχισε τις επαφές κινητοποιώντας για το  θέμα αυτό όσους γνωστούς ομογενείς αλλά και φιλέλληνες γνώριζε, πρίγκιπες και κόμητες, αξιωματούχους ξένων κρατών και την ορθόδοξη αλλά και παπική εκκλησία σε πολλές πόλεις της Ευρώπης.

Ενδιαφέρον έχει η επιστολή προς τον γιατρό Γ. Τυπάλδο, ευρισκόμενο  στην Κρακοβία, όπου περιγράφεται η διαμορφωθείσα κατάσταση αλλά και το σχέδιο του:

«Καταθύμιον έχω να συνάξω εις εν προσωρινόν εθνικόν παιδαγωγείον τους Ελληνόπαιδες, όσοι ως εκ των επταετών της πατρίδος των συμφορών διασκορπισμένοι ευρίσκονται εν Γερμανία και Γαλλία και Ελβετία». 

Άλλοι απ αυτούς διατρέφονταν από την ξένη φιλανθρωπία και ουσιαστικά χάνονταν, και άλλοι «αψώμιστοι και ερρμιμένοι εις τους κινδύνους της αθλιότητος και διαφθοράς είναι άξιοι και των δικών σου και των δικών μου δακρύων», γιατί χάνονται όταν η πατρίδα τους έχει ανάγκη, όταν ο πόλεμος  θερίζει τους άντρες (..) Αν δε αναπληρωθεί η θέση των σκοτωμένων ανδρών με την σκορπισμένη σ΄όλη την Ευρώπη νεολαία, πού θα βρούμε ανθρώπους να ξανασυνθέσουμε το έθνος, και να του προσφέρουμε την ελπίδα για ένα μέλλον έντιμο και αξιοπρεπές»; (…) (Επιστολαί, Α΄131-134, από το Βερολίνο, 27 Ιουλίου 1827).

 Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, κάνει όμως ομοιοκαταληξίες». (Μάρκ Τουέιν)
Πηγή