Εργασία με βάρδιες: οι επιπτώσεις στην υγεία και τη διατροφή

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ειδικότερα η εργασία σε βάρδιες, έχουν αλλάξει τους ημερήσιους ρυθμούς ζωής. Έχει άραγε αυτό κάποιο κόστος για την υγεία; Τι είδους προληπτικά μέτρα θα μπορούσαν να παρθούν από τους εργοδότες και τους εργαζόμενους;

Η εργασία με βάρδιες και οι επιπτώσεις της στην υγεία

Περίπου ένας στους πέντε εργαζόμενους στην Ευρώπη έχει προσληφθεί σε εργασία με σύστημα βάρδιας.¹ Η εργασία αυτή περιλαμβάνει ωράρια που δεν ακολουθούν το συμβατική 8ωρη εργασιακή περίοδο της ημέρας, όπως είναι οι νυχτερινές βάρδιες, το κυλιόμενο ωράριο και/ή οι ακανόνιστες ώρες εργασίας.² Σε σχέση με τα άτομα που εργάζονται σταθερές ώρες, τα άτομα που εργάζονται σε βάρδιες μπορεί να βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο για την εμφάνιση ενός εύρους καταστάσεων που αφορούν την υγεία, όπως είναι η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, πεπτικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη και έλλειψη βιταμίνης D (ελλιπής έκθεση στον ήλιο).^3-6 Για παράδειγμα, εκτιμάται ότι στα άτομα με νυχτερινές βάρδιες αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης στεφανιαίας νόσου κατά 40%.⁵ Πώς θα μπορούσε η εργασία με βάρδιες να προκαλεί τις αρνητικές αυτές συνέπειες στην υγεία;

Διαταραχές στο μεταβολισμό.

Μερικά από αυτά τα προβλήματα υγείας μπορεί εν μέρει να σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και το ακανόνιστο μοτίβο διατροφής που προκαλούνται εξαιτίας της εργασίας σε βάρδιες, ενδέχεται, όμως, να αντανακλούν και βαθύτερες μεταβολικές διαταραχές.⁶ Η εργασία κατά τη διάρκεια της νύχτας αντιτίθεται ουσιαστικά στον κιρκάδιο ρυθμό του οργανισμού, γνωστό ως «βιολογικό ρολόι», ο οποίος περιλαμβάνει τις διάφορες διακριτές φυσιολογικές διακυμάνσεις που συνδέονται με το φως του ήλιου και τη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια του 24ώρου.⁴ Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι ο παρατεταμένος περιορισμός του ύπνου και οι διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό τροποποιούν το μεταβολισμό, μειώνουν το μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας (τις βασικές ανάγκες σε ενέργεια), αυξάνουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα (ανεπαρκής μεταγευματική απόκριση της ινσουλίνης), αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και σακχαρώδη διαβήτη.⁷ Επιπλέον, το ψυχοκοινωνικό στρες και η σωματική αδράνεια μπορεί να συνεισφέρουν στη διαταραχή του μεταβολισμού.⁴

Η διαιτητική συμπεριφορά των εργαζόμενων σε βάρδιες
Η εργασία σε βάρδιες μπορεί να επηρεάσει την κατανομή ενέργειας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι εργαζόμενοι σε βάρδιες έχουν την τάση να καταναλώνουν πιο συχνά σνακ παρά πλήρη γεύματα, αλλά συνολικά αυτό δεν φαίνεται να επηρεάζει τη συνολική ενεργειακή πρόσληψη. Λίγες μελέτες έχουν αξιολογήσει επαρκώς τη σχέση μεταξύ της πρόσληψης των θρεπτικών συστατικών και του χρόνου κατανάλωσης.⁴ Οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την κατανάλωση τροφής περιλαμβάνουν την αλλαγή της ρουτίνας ως προς τις γευματικές συνήθειες, εάν τρώει κανείς με την οικογένεια και τους φίλους ή μόνος, την ποιότητα της τροφής που προσφέρεται και τις εγκαταστάσεις της τραπεζαρίας. Επιπλέον, σπανίως δίνεται προτεραιότητα στο χρόνο του γεύματος, ο οποίος μπορεί να περιοριστεί και από το επίπεδο στελέχωσης και τα ωράρια της βάρδιας.^4,6

Προκειμένου να διευκρινιστεί η σχέση μεταξύ της διαταραχής του κιρκάδιου ρυθμού, του τρόπου ζωής και των μεταβολικών συνθηκών που βιώνουν οι εργαζόμενοι σε βάρδιες απαιτείται περισσότερη έρευνα.³ Το νέο χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόγραμμα EuRhythDia θα εξετάσει το ερώτημα αυτό, σε σχέση με την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής (δίαιτα, άσκηση, έκθεση στο φως και λήψη μελατονίνης).⁸

Συστάσεις για τους εργαζόμενους σε βάρδιες είναι δύσκολο να δημιουργηθούν, αλλά μπορούν να αναγνωριστούν κάποιες γενικές αρχές ως οδηγίες για τους εργαζόμενους και τους εργοδότες, ώστε να προαχθεί ένας πιο υγιεινός τρόπος ζωής, πέρα από τις γενικές οδηγίες που υπάρχουν για τον τρόπο ζωής και τη διαχείριση της κούρασης.

Οι επιλογές τροφίμων και ποτών κατά τη διάρκεια και μεταξύ των βαρδιών

• Οι χώροι εργασίας θα πρέπει να αναπτύξουν μια διατροφική πολιτική που να εξασφαλίζει την προσφορά υγιεινών επιλογών τροφίμων και ποτών σε ένα ήρεμο περιβάλλον σίτισης.
• Το πρόγραμμα των βαρδιών θα πρέπει να σχεδιάζεται έτσι ώστε να παρέχει στους εργαζόμενους αρκετό χρόνο μεταξύ των βαρδιών, επιτρέποντάς τους να διατηρούν ένα υγιεινό τρόπο ζωής – να έχουν κανονικές ώρες γευμάτων και μοτίβα άσκησης και ύπνου.⁴
• Οι εργαζόμενοι σε βάρδιες θα πρέπει να παραμένουν όσο το δυνατό πιο κοντά σε ένα κανονικό μοτίβο της διατροφικής πρόσληψης κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας. Να στοχεύουν στην αποφυγή κατανάλωσης ή τουλάχιστον στον περιορισμό της ενεργειακής πρόσληψης από τα μεσάνυχτα μέχρι τις 6 π.μ., και στην προσπάθεια για κατανάλωση τροφής με την έναρξη και τη λήξη της βάρδιας.⁴ Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι το απόγευμα θα πρέπει να έχουν το κύριο γεύμα τους στο μέσο της ημέρας παρά στο μέσο της βάρδιάς τους. Οι νυχτερινοί εργαζόμενοι θα πρέπει να καταναλώνουν το κύριο γεύμα τους πριν την έναρξη της βάρδιας, στην κανονική ώρα του δείπνου.⁹ Η κατανάλωση πρωινού πριν τον ύπνο το πρωί θα βοηθήσει στο να αποφευχθεί το ξύπνημα εξαιτίας της πείνας. Παρόλα αυτά, συστήνεται το γεύμα αυτό να είναι μικρό, διότι ένα μεγάλο γεύμα (1-2 ώρες πριν τον ύπνο) μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στο να αποκοιμηθεί κανείς.⁴
• Συστήνεται η τακτική κατανάλωση υγρών, ώστε να αποφευχθεί η αφυδάτωση, η οποία μπορεί να επιδεινώσει την κόπωση.
• Διεγέρτες όπως η καφεΐνη μπορούν να παραμείνουν στον οργανισμό για κάποιες ώρες μετά την κατανάλωσή τους και μπορεί να ενισχύσουν την επαγρύπνηση, συνεπώς επηρεάζουν τον ύπνο. Εάν οι εργαζόμενοι σε βάρδιες θεωρούν ότι χρειάζονται καφεΐνη κατά τη διάρκεια της βάρδιας, θα πρέπει να στοχεύουν στην κατανάλωσή της στην αρχή της βάρδιας, και έπειτα, καθώς η βάρδια εξελίσσεται, να επιλέγουν μη καφεϊνούχα ποτά. Επιπλέον, συστήνεται αποφυγή του αλκοόλ ως μέσου διευκόλυνσης του ύπνου.⁹

Πηγή: http://www.eufic.org/article/el/artid/Shift-work-implications-for-health-and-nutrition/

Αναφορές

1.    Eurofound (2012). Fifth European Working Conditions Survey, Publications Office of the European Union, Luxembourg.

2.    Eberly R & Feldman H. (2010). Obesity and shift work in the general population. Internet J Allied Health Sci Prac 8(3).

3.    Antunes LC et al. (2010). Obesity and shift work: chronobiological aspects. Nutr Res Rev 23:155–168.

4.    Lowden A et al. (2010). Eating and shift work – effects on habits, metabolism and performance. Scand J Work Health 36(2):150–162.

5.    Thomas C & Power C. (2010). Shift work and risk factors for cardiovascular disease: a study at age 45 years in the 1958 British birth cohort. Eur J Epidemiol 25(5):305–14.

6.    Atkinson G et al. (2008). Exercise, energy balance and the shift worker. Sports Med 38(8):671–685.

7.    Buxton OM et al. (2012). Adverse metabolic consequences in humans of prolonged sleep restriction combined with circadian disruption. Sci Transl Med 4(129):129ra43.

8.    EU project EuRhythDia: http://www.eurhythdia.eu/

9. Dietitians of Canada (2010). Fact Sheet – Are there special nutritional considerations for shift workers? Canadian Health Network:http://gov.ns.ca/psc/pdf/employeeCentre/healthyWorkplace/healthyEating/03_16_ShiftWork.pdf